Асноўнай прычынай скарачэння сваіх даходаў жыхары беларускіх гарадоў называюць рост коштаў. Гэты фактар адзначыла 50,8% апытаных у рамках штоквартальнага маніторынгу, які праводзіць даследчы цэнтр BEROC*.
У першую пяцёрку прычын увайшлі таксама памяншэнне колькасці заказаў і кліентаў (18,1%), скасаванне прэміі (17,3%), змяненне курсу рубля да замежных валют (14,6%), скарачэнне зарплаты (11,2%).
Агулам аб скарачэнні сваіх даходаў у другім квартале 2024 года заявіла 26% апытаных. “Калі мы спытаем у гэтых 26%, як яны даюць рады скарачэнню даходаў, то ўбачым, што практычна палова — 48% — эканоміць на вольным часе”, — кажа эканаміст BEROC Віялета Панасевіч.
Аптымізм на фоне перагрэву
37% рэспандэнтаў паведамілі, што некалькі радзей сталі абнаўляць гардэроб, 22% — эканомяць на ежы, 17% — не адкладаюць зберажэнні.
“Індэкс спажывецкай упэўненасці расце. Аднак не трэба забываць, што беларуская эканоміка працуе ва ўмовах перагрэтага попыту”, — адзначыла Панасевіч у каментары “Позірку”.
Паводле яе слоў, 19% апытаных лічаць, што цяпер вельмі спрыяльны ці хутчэй спрыяльны час для буйных пакупак, а 27% — для зберажэнняў.
Эканамічную сітуацыю ў ліпені ў параўнанні з мінулым годам лічаць “нашмат лепшай” 3% апытаных, “некалькі лепшай” — 20% (папярэдні замер у траўні — 3% і 17% адпаведна).
Ацэнку “нашмат горш” паставілі 7% (9%), “некалькі горш” — 26% (27%).
Палова рэспандэнтаў заявіла, што стала выдаткоўваць больш, у 37% нічога не змянілася, 12% — скарацілі выдаткі.
57% заўсёды або часам лічаць свае выдаткі/даходы ў замежнай валюце, 43% — толькі ў беларускіх рублях.
Крук: Вытворчыя магчымасці прадпрыемстваў практычна вычарпаныя
Ацэньваючы макраэканамічную сітуацыю ў краіне, старшы навуковы супрацоўнік BEROC Дзмітрый Крук адзначае, што галоўным маторам росту з’яўляецца ўнутраны попыт (спажыванне хатніх гаспадарак).
Паводле яго слоў, перагрэў эканомікі ўзмацніўся на фоне дэфіцыту працоўных рэсурсаў: ВУП вырас на 5,5% у другім квартале да красавіка — чэрвеня 2023 года пасля прыросту на 4,3% у гадавым вымярэнні кварталам раней.
Узлёт інвестыцый, высокі спажывецкі попыт і моцная дынаміка расійскай эканомікі, па словах Крука, забяспечылі хуткі рост вытворчасці ў красавіку — чэрвені.
“Дэфіцыт працоўных рэсурсаў заставаўся вельмі вострым. Узровень беспрацоўя ў другім квартале знізіўся да гістарычнага мінімуму — 3% [агульнай колькасці] працоўнай сілы. На адну вакансію прыходзілася ўжо менш аднаго беспрацоўнага. Недахоп работнікаў вымушаў бізнэс актыўна павышаць заработную плату —з карэкцыяй на рост коштаў яе памер у другім квартале больш чым на 22% перавышаў сярэдні ўзровень 2021 года”, — адзначае эканаміст.
У той жа час недахоп кадраў захоўваў статус галоўнага фактару, які “абмяжоўвае пашырэнне вытворчага патэнцыялу суразмерна ўзмацненню попыту”.
Актуальнымі дыспрапорцыямі Крук назваў аслабленне фінансавых пазіцый фірмаў, рост выдаткаў на працу тэмпамі, якія апераджаюць рост выручкі і прадукцыйнасці, а таксама нестабільнасць знешняга попыту.
Перадумовамі для запаволення росту, на думку эканаміста, з’яўляюцца практычна вычарпаныя вытворчыя магчымасці прадпрыемстваў. Пакуль незразумела, ці будуць іх спрабаваць пашырыць і наколькі эфектыўна і аператыўна гэта можа быць зроблена.
У запасе ва ўладаў для падтрымання росту не так і шмат інструментаў, мяркуе Крук. Гэта, у прыватнасці, “дырэктыўнае кіраванне імпартам (спажывецкім і інвестыцыйным), адміністрацыйнае прасоўванне экспарту (калійныя ўгнаенні, нафтапрадукты), ажыўленне попыту ў Расіі, стабілізацыя і аднаўленчы рост у ІТ і на транспарце”.
Такім чынам, робіць выснову эксперт, эканоміка пакуль працягвае актыўна расці за кошт унутранага попыту. Галоўны фактар — “перагрэтая” па многіх прычынах зарплата”.
Акрамя таго, нягледзячы на рост аб’ёмаў знешняга гандлю, намінальная знешняя пазіцыя працягвае плаўна пагаршацца. “Вонкавыя ўмовы пакуль застаюцца ўмерана спрыяльнымі. Высокая верагоднасць як мінімум астуджэння росту ў другім паўгоддзі”, — лічыць Крук.
Харытончык: Цэнавы ціск застанецца павышаным
Паводле слоў старэйшага навуковага супрацоўніка BEROC Анатоля Харытончыка, у другім квартале цэны на тавары, асабліва нехарчовыя, “раслі павольна з-за цэнавага кантролю”.
“У сферы нерэгулюемых паслуг рост цэн заставаўся павышаным з-за перавагі праінфляцыйных фактараў. У выніку інфляцыйны навес назапашваўся. Рост спажывецкіх цэн заставаўся стрыманым насуперак ўзмацніўся ціску з боку попыту і рынку працы”, — адзначае эксперт.
Эканамічная палітыка, паводле яго слоў, заставалася мяккай, нягледзячы на ўзмацненне перагрэву. Бюджэтныя выдаткі працягвалі хутка расці. Грашова-крэдытная палітыка і манетарныя ўмовы ў красавіку — чэрвені практычна заставаліся умерана стымулюючымі для эканамічнай актыўнасці, лічыць Харытончык.
Разам з тым крэдытаванне і грашовая маса раслі паскоранымі тэмпамі: аб’ём новых крэдытаў у адносінах да ВУП заставаўся паблізу шматгадовага піка.
Цэнавы ціск у 2024-2025 гадах застанецца павышаным, лічыць ён. “Калі з-за адміністрацыйнага ўмяшання цэны будуць нягнуткімі да змены рынкавых умоў, то інфляцыя складзецца ў дыяпазоне 5-7% па выніках 2024-га і можа паскорыцца да 6-9% у 2025-м”.
Эканаміст нагадаў, што Нацбанк толькі ў ліпені “вельмі стрымана і не цалкам паслядоўна” адрэагаваў на ўзрослыя інфляцыйныя рызыкі: “Былі задзейнічаныя толькі дапаможныя інструменты: на 2 працэнтныя пункты павышаны нарматыў рэзервавання для банкаў, на 0,5 п.п. — стаўка па крэдыце овернайт і разліковыя велічыні стандартнага рызыкі па крэдытах”.
Тым не менш гэтыя меры “дазволяць рынкавым працэнтным стаўкам выйсці да нейтральных ўзроўнях да канца года”, кажа Харытончык.
Услед за зніжэннем дынамікі эканамічнай актыўнасці ў другой палове 2024 года і пачатку 2025-га эканаміст прагназуе павышэнне інфляцыйнага ціску.
Беларускі рубель заставаўся недаацэненым на ўзроўні блізу 1,5% да раўнаважнага рэальнага эфектыўнага курсу, адзначае эканаміст. Паводле базавага сцэнару ён прагназуе аслабленне нацвалюты прыкладна на 4% за 2024 год і на 6% — за 2025-ы.
“Прырост ВУП складзецца паблізу 4% па выніках 2024 года, — лічыць эксперт. — Больш высокія працэнтныя стаўкі дазволяць аслабіць дынаміку крэдытавання. У спалучэнні з запаволеннем росту ВУП у РФ гэта створыць умовы для “астуджэння” росту сукупнага попыту. Пры павольнай падладцы прапановы да высокага попыту за кошт інвестыцый ВУП Беларусі ў другой палове года будзе заставацца каля дасягнутага рэкорднага аб’ёму. У 2025 годзе дынаміка ВУП аслабне да 0,5-1,5%, павольна вяртаючыся да збалансаванай траекторыі”.
Харытончык прагназуе, што перагрэў эканомікі паменшыцца, але “не будзе цалкам нейтралізаваны нават у 2025 годзе пры ўмове адсутнасці моцных негатыўных шокаў”.
Гэта звязана, на яго думку, з тым, што рынкавыя грашова-крэдытныя ўмовы наблізяцца да нейтральных, але не стануць абмежавальнымі: “Нярынкавае крэдытаванне захаваецца, выдаткі бюджэту будуць расці, а рэальныя зарплаты хоць і замарудзяць рост, іх памер застанецца вышэй раўнаважкага ўзроўню з-за дэфіцыту кадраў”.
Тройка давераных мінус Лукашэнка
У рамках даследавання BEROC замерыў таксама ўзровень даверу да дзяржінстытутаў. У тройку першых, якім “цалкам” ці “хутчэй давяраюць” грамадзяне, увайшлі сістэмы аховы здароўя, адукацыі і міліцыя — 57%, 50% і 47% адпаведна.
“Гэтыя даныя па сваёй структуры не асабліва адрозніваюцца ад даных у Сусветным аглядзе каштоўнасцяў (World Values Survey) у 2017 годзе. Структура захоўваецца, але прыкметныя невялікія ваганні. Да прыкладу, даверу сістэме сацыяльнай абароны стала больш— 46% (+16%)”, — адзначыла Віялета Панасевіч.
На ўдакладняючае пытанне аб адсутнасці ў спісе даверу Аляксандра Лукашэнкі яна патлумачыла, што апытанне будавалася на метадалогіі Сусветнага агляду каштоўнасцяў, у якім опцыя “прэзідэнт” не прадугледжваецца, ёсць толькі “ўрад” (давяраюць 43%).
***
2 кастрычніка 2023 года Аляксандр Лукашэнка зацвердзіў важнейшыя прагнозныя (дэ-факта планавыя) параметры развіцця краіны на 2024 год. Згодна з указамі № 307 і 308, прырост ВУП павінен скласці 3,8% (5% за студзень — чэрвень), інвестыцый у асноўны капітал — 3,9% (7,6%), экспарту тавараў і паслуг — 7,6% (3,7%), рэальных наяўных грашовых даходаў насельніцтва — 3,5% (9,6% за студзень — травень), рэальнага заробку — 3,9% (11,2% за студзень — чэрвень). Намінальная сярэднямесячная зарплата павінна ўзрасці да 2.087 рублёў (за студзень — чэрвень 2024 года склала 2.144), у бюджэтным сектары — да 1.634, інфляцыя — не перавысіць 6% (3,4% за студзень — ліпень; 5,5% у гадавым вымярэнні), міжнародныя рэзервовыя актывы — быць не ніжэй за 6 млрд даляраў ЗША (на 1 жніўня складалі 8 млрд 532 млн).
* У даследаванні, якое праводзілася з 24 па 29 ліпеня, брала ўдзел гарадское насельніцтва ва ўзросце ад 18 да 64 гадоў (1.001 рэспандэнт).