Новы спецдакладчык ААН зафіксаваў амаль 700 “пакаянных відэа”, знятых сілавікамі за мінулы год

26 траўня, Позірк. Спецыяльны дакладчык па пытанні аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі Нілс Муйжніекс “не знаходзіць прыкмет агульнага паляпшэння стану грамадзянскіх і палітычных правоў у краіне“, гаворыцца ў апублікаваным напярэдадні першым яго дакладзе на гэтай пасадзе.

У дакуменце прадстаўлены агляд асноўных падзей у галіне правоў чалавека ў краіне з 1 красавіка 2024 года па 31 сакавіка 2025 года.

Інфармацыя “сведчыць аб тым, што прэзідэнцкія выбары, якія адбыліся 26 студзеня 2025 года, не могуць лічыцца адпаведнымі праву абіраць і быць абраным на сапраўдных перыядычных выбарах, гарантаваным артыкулам 25 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, з-за палітычных рэпрэсій і поўнага падаўлення свабоды выказвання меркаванняў, сходаў і асацыяцыі“. 

У дакладзе “разглядаецца практыка вельмі жорсткага абыходжання ў месцах пазбаўлення волі і тэндэнцыі трансгранічных рэпрэсій у форме завочных судовых працэсаў, калектыўнага пакарання сем’яў, бестэрміновага падаўжэння тэрміну пазбаўлення волі для асоб, асуджаных па палітычна матываваных абвінавачваннях, абмежавання правоў чалавека былых зняволеных і неправамернага прымянення законаў аб барацьбе з тэрарызмам і супрацьдзеянні экстрэмізму ў мэтах палітычных рэпрэсій“.

Аўтар прыходзіць да высновы, што Беларусь “працягвае жыць у змроку рэпрэсій пасля папярэдніх прэзідэнцкіх выбараў 9 жніўня 2020 года, якія былі адзначаны дакладнымі заявамі аб шырокамаштабнай фальсіфікацыі выбараў і жорсткім прыгнётам мірных пратэстаў“.

За справаздачны перыяд спецдакладчык накіраваў дзевяць сумесных паведамленняў уладам Беларусі,“выказаўшы занепакоенасць з нагоды меркаванага жорсткага абыходжання з асобамі, якія знаходзяцца пад вартай, рэпрэсій у дачыненні да праваабаронцаў, адсутнасці асноўных гарантый справядлівага судовага разбору падчас завочных судовых працэсаў і парушэнняў правоў чалавека ў сувязі з прапанаванымі папраўкамі да законаў, якія забяспечваюць правы дзяцей”. 

Муйжніекс вітае той факт, што, у адрозненне ад папярэдніх гадоў, урад Беларусі рэгулярна адказваў на паведамленні ў рамках спецыяльных працэдур“ ААН (усяго было атрымана восем адказаў, апошні ў лютым 2025 года. — “Позірк”.).

Аднак спецдакладчык выказвае шкадаванне з нагоды таго, што “большасць пытанняў і рэкамендацый, адрасаваных Ураду ў вышэйзгаданых паведамленнях, застаюцца без адказу і што становішча большасці меркаваных ахвяр застаецца цяжкім“, што“выклікае сумневы ў сапраўдным узаемадзеянні дзяржавы з сістэмай спецыяльных працэдур і ў прыхільнасці Беларусі сваім абавязацельствам у галіне правоў чалавека”.

За разгляданы перыяд спецдакладчык разам з уладальнікамі мандатаў тэматычных спецыяльных працэдур ААН накіравалікіраўніцтву пяць паведамленняў, “у якіх праінфармаваў яго аб дзясятках выпадкаў жорсткага абыходжання ў беларускіх месцах утрымання пад вартай“.

“Былі названыя імёны некаторых меркаваных вінаватых з ліку супрацоўнікаў папраўчых устаноў. На жаль, мяркуючы па адказах дзяржавы, расследавання па гэтых сцвярджэннях, як уяўляецца, не праводзіліся“, — канстатуецца ў дакладзе.

У 2024 годзе праваабаронцы выявілі 669 “пакаянных відэа“ пазбаўленых волі асоб, у некаторых выпадках у відэа былі дададзеныя “здзеклівыя спецэфекты і анімацыя“. Практыка запісу такіх відэа з пазбаўленымі волі ” з’яўляецца формай жорсткага абыходжання, якая супярэчыць артыкулам 7 і 10 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, і можа быць прыкметай іншых жорсткіх відаў абыходжання, якія ўжываюцца да асоб, якія знаходзяцца ў зняволенні“, адзначаецца ў дакуменце.

Варта адзначыць, што публікацыя такіх відэа спыненая.

Спецыяльны дакладчык атрымаў таксама паведамленні аб практыцы рэпрэсій з боку супрацоўнікаў папраўчых устаноў у дачыненні да зняволеных, якія выказваюць скаргі ў ходзе праверак, якія праводзяцца органамі пракуратуры, і аб магчымым дапамаганні адміністрацый папраўчых устаноў, Дэпартамента выканання пакаранняў МУС і пракуратуры ўтойванню фактаў жорсткага абыходжання ў месцах несвабоды.

Улады працягваюць затрымліваць, штрафаваць і перашкаджаць працы журналістаў і іншых работнікаў СМІ, “выкарыстоўваючы расплывіста сфармуляваныя заканадаўчыя палажэнні аб супрацьдзеянні экстрэмізму або тэрарызму, часцяком ужываючы адпаведныя законы ў парадку зваротнага дзеяння“. 

Да ведама афіцыйнага Мінска даведзены шматлікія сцвярджэнні аб наўмысным жорсткім абыходжанні са зняволенымі, уключанымі ў спісы асоб, якія маюць дачыненне да экстрэмісцкай і тэрарыстычнай дзейнасці.

Урад “не даў ніякага зразумелага адказу на гэтыя сцвярджэнні, праігнараваўшы запыты мандатарыяў спецыяльных працэдур аб падставах для ўключэння імёнаў канкрэтных асоб у вышэйзгаданыя спісы і аб прававых наступствах такога ўключэння“, когстатирует Муйжніекс.

Спецыяльны дакладчык “выказвае шкадаванне з нагоды таго, што сітуацыя з правамі чалавека ў Беларусі застаецца вельмі трывожнай, прычым рэпрэсіўныя меры накіраваныя як супраць асобных асоб унутры краіны, так і супраць беларускіх грамадзян у выгнанні“. 

Ён заклікаў стварыць механізм незалежнага маніторынгу папраўчых устаноў і эфектыўныя механізмы падачы скаргаў на жорсткае абыходжанне ў іх, пачаць аператыўныя, эфектыўныя, бесстароннія і празрыстыя расследавання ўсіх выпадкаў жорсткага абыходжання ў месцах утрымання пад вартай і смерці ў месцах пазбаўлення волі і іншае.

Латвіец Нілс Раймандс Муйжніекс з’яўляецца спецдакладчыкам па правах чалавека ў Беларусі з 1 лістапада 2024 года.

Мандат спецдакладчыка заснаваны ў 2012 годзе і з тых часоў штогод падаўжаецца. 

З лістапада 2018 года пасаду займала Францужанка Анаіс Марэн, яна пакінула яе 1 лістапада 2024-га.