Незалежныя эксперты ААН заклікалі беларускія ўлады расследаваць смерці палітвязняў
16 ліпеня, Позірк. Да “неадкладнага пачатку эфектыўнага і празрыстага расследавання смерцяў людзей, пазбаўленых волі за выказванне палітычнага іншадумства”, заклікала беларускія ўлады 16 ліпеня група незалежных экспертаў ААН.
“За апошнія чатыры гады некалькі чалавек, прызнаных праваабаронцамі палітычнымі зняволенымі, памерлі ў месцах пазбаўлення волі або неўзабаве пасля вызвалення”, — гаворыцца ў заяве экспертаў, апублікаванай на сайце Савета ААН па правах чалавека.
Канстатуецца, што палітвязні паміраюць “на фоне пастаянных паведамленняў аб жорсткім абыходжанні з людзьмі, пазбаўленымі волі за выказванне нязгоды з уладамі, у тым ліку з удзельнікамі пратэстаў з нагоды прэзідэнцкіх выбараў 2020 года”. “У выпадку наступлення смерці ў зняволенні прэзумпцыя адвольнага пазбаўлення жыцця можа быць аспрэчаная толькі на падставе належнага расследавання”, — падкрэсліваюць эксперты.
Як адзначаецца, у канцы траўня 2025 года стала вядома, што ў папраўчай калоніі № 17 у Шклове (Магілёўская вобласць) ва ўзросце 61 года памёр бізнесмен Валянцін Штэрмер. “Ён быў асуджаны за крытычныя выказванні пра ваеннае ўварванне Расіі ва Украіну. Нягледзячы на яго цяжкі стан здароўя, адміністрацыя папраўчай установы жорстка абыходзілася з ім і адмаўляла ў прадастаўленні належнай медыцынскай дапамогі”, — гаворыцца ў заяве.
“Чатыры гады таму, у траўні 2021 года, у той жа калоніі пры падазроных абставінах ва ўзросце 50 гадоў памёр Вітольд Ашурак, апазіцыйны актывіст і член партыі “Беларускі народны фронт”. Смерць наступіла неўзабаве пасля таго, як яго перавялі ў калонію і змясцілі ў штрафны ізалятар (ШІЗА). Ён быў асуджаны за парушэнне грамадскага парадку”, — звяртаюць увагу эксперты.
У заяве таксама ўказана, што 16 чэрвеня 2025 года эксперты “накіравалі ліст беларускім уладам, звяртаючы іх увагу на асцярогі з нагоды магчымых грубых парушэнняў правоў чалавека ў сувязі з гэтымі двума смерцямі”. Аўтары заявы нагадваюць, што ў 2023 годзе яны звярталіся да ўрада з лістом пра смерць мастака Алеся Пушкіна падчас адбыцця ім пакарання ў турме № 1 у Гродне, як мяркуецца, пасля таго, як яму было адмоўлена ў своечасовай медыцынскай дапамозе. Адказу на гэты ліст, у якім утрымлівалася просьба правесці расследаванне, атрымана не было.
“Надзвычай важна належным чынам расследаваць паведамленні аб жорсткім і грэблівым абыходжанні, якое прывяло да смерцяў Штэрмера, Ашурка, Пушкіна і іншых людзей, прызнаных праваабаронцамі палітычнымі зняволенымі, — заяўляюць эксперты. — Ёсць важкія падставы меркаваць, што гэтыя людзі маглі пазбавіцца жыццяў у адплату за законнае ажыццяўленне сваіх грамадзянскіх і палітычных правоў, такіх як права на свабоду выказвання меркаванняў і мірных сходаў”.
“Мы таксама занепакоеныя тым, што ўлады таўруюць некаторых з гэтых людзей як экстрэмістаў або тэрарыстаў”, — падкрэсліваюцца ў заяве. Яе аўтары паведамляюць, што яны неаднаразова заклікалі Беларусь прывесці нацыянальную прававую базу па барацьбе з тэрарызмам і экстрэмізмам у адпаведнасць са сваімі абавязацельствамі па міжнародным праве ў галіне правоў чалавека.
Заяву падпісалі чатыры спецыяльныя дакладчыкі ААН: па пытанні аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі Нільс Муйжніекс, па пытанні аб праве на свабоду меркаванняў і іх свабоднае выказванне Ірэн Хан, па абароне правоў чалавека ва ўмовах барацьбы з тэрарызмам Бэн Сол і па пытанні аб пазасудовых пакараннях смерцю, пакараннях смерцю без належнага судовага разбору або адвольных пакаранняў смерцю Морыс Тыдбол-Бінз.
У 2022–2024 гадах у беларускіх месцах несвабоды памерла не менш за сем чалавек, якіх беларускія праваабарончыя арганізацыі прызнавалі палітычнымі зняволенымі. Гэта Вітольд Ашурак, Мікалай Клімовіч, Алесь Пушкін, Вадзім Храсько, Ігар Леднік, Аляксандр Кулініч, Дзмітрый Шлетгаўэр.
20 траўня стала вядома, што ў пачатку 2025 года памёр палітвязень Валянцін Штэрмер. Дакладная дата смерці і яе абставіны невядомыя. Таксама няма інфармацыі, ці памёр Штэрмер у папраўчай калоніі або быў шпіталізаваны.
Шэраг палітвязняў таксама памерла неўзабаве пасля вызвалення.
