Апублікавана на адкрытай версіі “Позірку” 29 снежня 2024 года ў 12:00
Лідзія Тарасенка
На пачатку 2024 года ў Міністэрства аховы здароўя з’явіўся новы кіраўнік — нарколаг і псіхіятр Аляксандр Хаджаеў. Пры прызначэнні Аляксандр Лукашэнка даручыў яму пазбавіцца ад кланавасці, якая нібыта аблытала сістэму (“там і сямейныя дынастыі так званыя, і кланы, і іншае“), а заадно ад нелаяльных рэжыму, якія яшчэ там застаюцца (каб працавалі “адданыя сваёй справе і дзяржаве людзі“).
Пра тое, што змянілася ў сістэме аховы здароўя амаль за год працы новага кіраўніка профільнага ведамства, “Позірк“ пагаварыў з прадстаўніцай Фонду медыцынскай салідарнасці Лідзіяй Тарасенка.
“Праблема кланавасці ў Беларусі ніколі не была актуальнай“
— 25 студзеня 2024 года міністрам аховы здароўя стаў Аляксандр Хаджаеў. Лукашэнка адзначыў, што Хаджаеў — “чалавек пазакланавы“, і заклікаў прызначэнца змагацца з кланавасцю. У красавіку ён зноў закрануў гэтую тэму. Ці ёсць у вас інфармацыя, як змагаецца Хаджаеў з кланавасцю?
— Лукашэнка можа казаць што заўгодна. Гэтае трызненне складана каментаваць, а я не псіхіятр.
На мой погляд, праблема кланавасці ў Беларусі ніколі не была актуальнай. Абсалютна нармальна, што ў такой прафесіі, як лекар, існуюць дынастыі, хоць іх становіцца ўсё менш. Цяпер, наадварот, ёсць тэндэнцыя: людзі, якія самі працавалі лекарамі, кажуць сваім дзецям: “Ведаеш, ні за што ў жыцці не станеш лекарам“. Іншая справа, што заўсёды ёсць дагаварнякі, калі нядрэннае месца ў медыцыне аддаецца не па здольнасцях, а па сувязях.
— Былы міністр Дзмітрый Піневіч адпрацаваў у Міністэрстве аховы здароўя вельмі шмат гадоў. Здаецца, яму нават не сказалі дзякуй. Дзе ён цяпер?
— Калі ён чарговы раз стаў выканаўцам абавязкаў міністра, у медыцынскай супольнасці рабілі стаўкі, што ён неяк зможа пазбегнуць гэтай пасады. Мы былі здзіўленыя, калі яго ўсё ж такі прызначылі кіраваць міністэрствам. Такі пост спалучаны з вялікімі рызыкамі для чалавека.
— Для мяне Піневіч — прыклад таго, як сістэма выкідвае людзей, я нават неяк яму паспачувала.
— Гэта нейкі стакгольмскі сіндром, прабачце, калі ласка. Ён быў сярод людзей, якія ўскосна вінаватыя ў велізарнай колькасці смерцяў падчас ковіду. Навошта яго шкадаваць?
— Мы мала што ведаем цяпер, але ў мяне адчуванне, што як кіраўнік Хаджаеў не лепшы. У студзені будзе год, як ён займае пасаду міністра. Нешта значнае яму ўдалося зрабіць для сістэмы аховы здароўя?
— А якая сфера ў нас стала выглядаць лепш? Дзе з’явіліся больш яркія кіраўнікі, больш адукаваныя?
Хаджаеў абсалютна лаяльны да ўлады, вельмі гнуткі. Калі ў краіне такі высокі ўзровень рэпрэсій, цяжка ўявіць, што любая асоба можа мець нейкую прастору для манеўру пад гэтым катком. Таму, хто б ні быў на гэтай пасадзе, я не магу сабе ўявіць, каб ён мог зрабіць нешта значнае. Усё, што можна рабіць, — пазбягаць гэтых пасад.
Агулам не магу сказаць, што адбыліся глабальныя змены ў сістэме аховы здароўя. Прыкметными ёсць некаторыя спробы Хаджаева на ўзроўні асабістых сувязяў, напрыклад прыцягнуць лекараў з Ірана.
“Уся галіна была разбураная“
— Так, людзі, якія жывуць у Беларусі, кажуць, што ў апошнія гады прыкметная прысутнасць замежнікаў сярод лекараў. Як мяркуецца, гэта медыкі, якія атрымалі тут адукацыю і засталіся працаваць. Магчыма, Міністэрства аховы здароўя нацэленае на такую палітыку прыцягнення кадраў?
— Мы не ведаем, колькі замежных лекараў застаецца працаваць у айчыннай медыцыне пасля вучобы. Нават калі яны ёсць, гэта хутчэй не вынік працы нашага міністэрства, а “заслуга“ дыктатур, дзе рэпрэсіі яшчэ мацнейшыя, а эканоміка горшая. У Афрыцы жыць горш, чым у Беларусі, гэта відавочна. Беларускія лекары з’ехалі ў Польшчу не таму, што ў гэтай краіне так файна, а таму, што ў Беларусі стала немагчыма жыць. Паводле той жа логікі прыязджаюць людзі ў Беларусь. Аднак зацікаўліваць людзей заставацца тут пасля вучобы мае сэнс.
— Сярод задач Міністэрства аховы здароўя на 2024 год было развязанне праблемы чэргаў на эндапратэзаванне, і ведамства дала справаздачу аб датэрміновым выкананні плана эндапратэзавання 24 лістапада, падкрэсліўшы пераход на беларускія матэрыялы. Ці варта радавацца?
— Усё гэтае захапленне з нагоды беларускіх матэрыялаў — проста паказуха. Заяўляюць пра нейкую інавацыйную вытворчасць, потым усё ціха запавольваецца, і адкрыцці “раствараюцца“. У найлепшым выпадку пішуцца пілотныя праекты, укаранёныя ў адной або двух клініках, і потым забываюцца. Інфармацыйная нагода здарылася — і ўсё. Праз год з’явіцца новая нагода.
Уся галіна была разбураная. Ці былі тут нейкія міжсабойчыкі ці барацьба, не ведаю. Відавочна, што ўсё гэта вырашаецца драконаўскімі метадамі.
“Статыстыка паказвае не рост колькасці лекараў, а памяншэнне колькасці вакансій“
— Ці ёсць нейкая пэўнасць з колькасцю медыкаў у Беларусі? У Рэспубліканскім банку вакансій на 23 снежня было 4.496 заявак на пошук лекараў-спецыялістаў, на 14 чэрвеня — 4.987, на 20 студзеня — 4.608, у канцы чэрвеня мінулага года — 3.862. Паводле вашых ацэнак, праблема з кадрамі маецца?
— Статыстыка паказвае не рост колькасці лекараў, а памяншэнне колькасці вакансій. Гэта робіцца штучна. Тэндэнцыя можа змяніцца ў бліжэйшыя гады, таму што не толькі павялічылі тэрміны адпрацоўкі для мэтавікаў — выпускнікоў медыцынскіх ВНУ, але і яшчэ больш зрабілі больш жорсткімі ўмовы пераразмеркавання. Малады спецыяліст не можа пераразмеркавацца ні па месцы працы мужа/жонкі, ні ў сувязі з хваробай бацькоў.
Гэта значыць, у іх будзе яшчэ менш магчымасцяў пакінуць сістэму.
Колькасць лекараў у краіне, згодна з планамі Міністэрства аховы здароўя, на 2024 год планавалася скараціць на 952,75 штатныя адзінкі і 1.217 ложкаў у лячэбных установах. Хутка даведаемся, як выкананы гэты план.
Насельніцтва Беларусі скарачаецца, афіцыйна ў краіне жыве 9 млн 150 тыс. чалавек, а ў паліклініках зарэгістравана ўсяго 7 млн 800 тыс. Памяншэнне колькасці лекараў адбываецца паралельна са скарачэннем насельніцтва, асабліва дзяцей.
На пачатак 2024 года Міністэрства аховы здароўя налічыла 53,2 доктара на 10 тыс. насельніцтва. Лічбы нашага маніторынгу трохі іншыя — не больш за 40 практыкуючых лекараў. Насельніцтва старэе. Тэхналогіі, можа, калі-небудзь і заменяць людзей, але пакуль іх выкарыстанне патрабуе толькі больш спецыялістаў і іх лепшай кваліфікацыі.
Нарэшце, асноўная праблема нават не ў колькасці медыкаў, а ў тым, што сістэма не спрыяе таму, каб людзі хацелі заставацца ў прафесіі.
“Лекар часта выконвае функцыі, зусім не характэрныя для яго“
— Праблема ў арганізацыі працы, у нейкім функцыянале?
— Так, лекар часта выконвае функцыі, зусім не характэрныя для яго. На ім ляжыць непатрэбная праца, напрыклад хаджэнне па дамах. Гэта не медыцынская дзейнасць, а хутчэй адміністрацыйная. У нас слабая аўтаматызацыя працы, працоўныя правы ўшчэмленыя.
Няма ніякіх рэальных плюсаў у такой сістэме. Гэта нават менш карысна, чым дастаўка піцы. Кур’ер прывозіць піцу, а лекар — бальнічны, які можна аформіць па тэлефоне ці праз відэасувязь. Лекар у кватэры не можа правесці сур’ёзную дыягностыку або ўмяшанне, бо ў яго ёсць толькі рукі, ногі і вочы. Усё гэта можна і трэба змяніць.
Гэтая сістэма таксама адштурхвае людзей, якія хочуць развівацца і павышаць кваліфікацыю. Часта лекары застаюцца ў прафесіі проста таму, што ім няма куды ісці. Хто захоча лячыцца ў таго, хто працягвае працаваць, таму што не можа знайсці альтэрнатыву? Хочацца, каб доктар быў, як у апавяданнях Антона Чэхава: разумным, уважлівым, якія развіваюцца.
Хоць, вядома, ёсць годныя і разумныя людзі, яны працуюць насуперак сістэме, але нельга чакаць, што ўсе будуць працаваць толькі “насуперак“. У XXI стагоддзі, з сучаснымі тэхналогіямі, такімі як тэлефоны і відэасувязь, няма сэнсу падтрымліваць сістэму візітаў на дом. Вядома, патрэбныя тэхнічныя рашэнні, але многае ўжо існуе, напрыклад электронныя рэцэпты. Выкарыстанне чалавечай працы заўсёды даражэй за аўтаматызацыю. Ніхто не пацерпіць ад адмены візітаў на дом. На сённяшні дзень усе толькі выйграюць.
“Гвалт існуе і ў сферы аховы здароўя“
— Непаважлівае стаўленне пацыентаў да лекараў, а лекараў — да пацыентаў стала вынікам менавіта такой арганізацыі працы?
— На чалавечым узроўні ўсё па-рознаму, але так, шмат у чым праблема ў дачыненні да лекараў на дзяржаўным узроўні. У нашым грамадстве агулам гвалт распаўсюджаны на ўсіх узроўнях, пачынаючы з дзіцячага садка. Гвалт існуе і ў сферы аховы здароўя. Я веру, што тэндэнцыя жорсткасці грамадства зварачальная, але дзеля гэтага патрэбныя прынцыповыя змены. Ідэальных грамадстваў не існуе, як і сістэм аховы здароўя. Аднак мы можам не абвастраць праблемы, а імкнуцца да дадання чалавечнасці.
— Мы гаворым пра чалавечнасць на фоне рэпрэсій. Што вядома пра пераслед лекараў на сённяшні дзень?
— Мы просім медработнікаў паведамляць пра рэпрэсіі ў дачыненні да іх, працягваем весці базу звестак. З 2020 года ў базе 300 чалавек, некаторых з якіх затрымлівалі некалькі разоў. Нам вядома, што 52 медработнікі прызнаныя або прызнаваліся палітычнымі вязнямі. Я думаю, што рэальная колькасць медыкаў — ахвяр рэпрэсій на парадак большая. Цяпер у Беларусі, як пры Сталіне: людзі знікаюць, а навакольныя баяцца нават згадваць пра гэта.
— Што змянілася ў вашым жыцці пасля прызнання Фонду медыцынскай салідарнасці “экстрэмісцкім фарміраваннем”?
— Цывілізацыя пікіруе, і мы разам з ёй. Ўтрымліваемся на плаву дзякуючы каштоўнасцям, веры і прынцыпам. Мы можам перажыць многае, хоць, вядома, не ўсё.
Фонд медсалідарнасці праводзіць збор сродкаў для лекараў, якія пацярпелі за свае перакананні.