У 2023 годзе ў Беларусі было арыштавана больш за 20 журналістаў — даклад Савета Еўропы

Апублікавана на адкрытай версіі “Позірку” 5 сакавіка 2024 года ў 12:42

5 сакавіка, Позірк. У 2023 годзе ў Беларусі было арыштавана больш за 20 журналістаў. Такія звесткі прыводзяцца ў штогадовым дакладзе арганізацый — партнёраў платформы Савета Еўропы (СЕ) па садзейнічанні абароне журналістыкі і бяспекі журналістаў.

Палова арыштаваных журналістаў ужо асуджаная на турэмныя тэрміны. Сярод абвінавачванняў: падтрымка экстрэмісцкай дзейнасці, распаўсюджванне экстрэмісцкага кантэнту; дзейнасць па дыскрэдытацыі Беларусі, удзел у тэрарыстычнай арганізацыі, падрыхтоўка дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, або актыўны ўдзел у іх.

Як адзначаецца ў дакуменце, Беларусь займае першае месца ў Еўропе па колькасці журналістаў, якія знаходзяцца ў зняволенні — на момант падрыхтоўкі дакладу іх было 38, на 31 снежня 2023 года — 37. Далей — Расія (27), Турцыя (18), акупаваная Расіяй тэрыторыя Украіны (17), Азербайджан (15), Вялікабрытанія і Польшча (па 1). Прыводзяцца імёны ўсіх прадстаўнікоў СМІ, якія ўтрымліваюцца ў няволі.

Платформа акумулюе выпадкі беспакаранасці за забойства журналістаў, там значыцца справа стваральніка і кіраўніка сайта “Хартыя-97” Алега Бябеніна, які быў знойдзены павешаным на лецішчы 3 верасня 2010 года.

Паводле звестак аўтараў дакладу, затрыманыя прадстаўнікі беларускіх СМІ і іх сем’і часта сутыкаліся з аднолькавымі метадамі сілавых структур: “раптоўны і непрапарцыйны ператрус у доме, праведзены міліцыяй ці КДБ; канфіскацыя прафесійнага абсталявання; прымус да прызнання перад камерай; прымус адвакатаў да падпісання пагадненняў аб неразгалошванні; суд за зачыненымі дзвярыма, за якім ідуць маўклівае зняволенне ў турму або хатні арышт”.

Адзначаецца, што “чыстка СМІ закранула нават беларускі прапагандысцкі апарат і СМІ, якія дагэтуль лічыліся нейтральнымі або згаворлівымі”. “Самацэнзура больш не абараняе журналістаў. У дзяржаўных СМІ дастаткова адной “дрэннай” крыніцы ці аднаго няслушнага слова, каб наклікаць на сябе гнеў уладаў. Спіс экстрэмісцкага кантэнту расце з кожным днём, часта без тлумачэння прычын”, — канстатуюць аўтары.

Падкрэсліваецца, што прынятыя ў ліпені 2023 года папраўкі да закона аб СМІ надзяляюць Міністэрства інфармацыі правам забараняць замежныя СМІ “ў выпадку недружалюбных дзеянняў замежных дзяржаў у дачыненні да беларускіх СМІ”, а таксама іх распаўсюд, дзейнасць, акрэдытацыю на тэрыторыі краіны. “Папраўкі таксама пашыраюць падставы для блакавання навінавых сайтаў і агрэгатараў і надзяляюць улады правам адмяняць рэгістрацыю выданняў, якія ўдзельнічаюць у дзейнасці, прызнанай “экстрэмісцкай” або “тэрарыстычнай”. Папраўкі ў значнай ступені легалізуюць практыку, якая ўжо выкарыстоўваецца цяпер”, — адзначаецца ў дакладзе.

Згадваецца выкарыстанне ўладамі практыкі надання экстрэмісцкага статусу як сродку ціску на СМІ і журналісцкія аб’яднанні. У якасці прыкладаў прыведзены радыё Wnet (unet.fm), Беларуская асацыяцыя журналістаў (БАЖ) і Беларускі даследчы цэнтр. У дачыненні да БАЖ асобна адзначаецца, што яе прызнанне экстрэмісцкай арганізацыяй пагражае ўсім афіляваным журналістам 10-гадовым турэмным тэрмінам.

Аўтары дакладу са спасылкай на БАЖ адзначаюць, што пасля масавых пратэстаў 2020 года эмігравала не менш за 400 незалежных журналістаў, якія ў асноўным знаходзяцца ў краінах Балтыі і Польшчы.

Адзначаецца, што ў верасні 2023 года Беларусь забараніла сваім грамадзянам падаўжаць пашпарты за межамі краіны. Акрамя таго, паводле інфармацыі аўтараў дакладу, беларускія журналісты ў выгнанні цяпер могуць быць пазбаўленыя грамадзянства, калі раней былі асуджаныя паводле “антыдзяржаўных” абвінавачванняў.

Адначасова з гэтым “некаторыя краіны, якія сталі новым домам для СМІ ў выгнанні, робяць больш жорсткімі іміграцыйнае заканадаўства і законы аб пражыванні”.

Паводле інфармацыі аўтараў дакладу, нядаўняе апытанне расійскіх і беларускіх супрацоўнікаў СМІ паказала, што 40% з іх пасля пераезду не атрымалі ніякай дапамогі ад урадавых і няўрадавых арганізацый. Сярод асноўных патрэбаў журналісты назвалі фінансавую падтрымку, юрыдычную і візавую дапамогу, дапамогу ў атрыманні прафесійнай адукацыі і доступе да мясцовых медыясупольнасцей, а таксама псіхалагічную падтрымку.