У 2023–2024 гадах на беларускіх журналістаў здзейснена не менш за 759 нападаў — даследаванне

11 лютага, Позірк. Не менш за 759 “нападаў і пагроз” учынена ў дачыненні да беларускіх журналістаў у 2023–2024 гадах. Пра гэта гаворыцца ў сумесным даследаванні фонду “Справядлівасць для журналістаў” (Justice for Journalists) і Беларускай асацыяцыі журналістаў.

Атакі зазналі “прафесійныя і грамадзянскія” супрацоўнікі СМІ, а таксама цэлыя рэдакцыі, адзначаецца ў даследаванні.

Канстатуецца, што рэжым Аляксандра Лукашэнкі выкарыстоўвае юрыдычныя і эканамічныя рычагі для пераследу СМІ і журналістаў. Цяпер, паводле звестак БАЖ, у няволі знаходзіцца 41 прадстаўнік медыя (на канец 2024 года было 45).

Даследчыкі заяўляюць, што з 2021 года беларускія ўлады, спецслужбы і прапаганда сталі шырока практыкаваць так званыя “пакаяльныя відэа”, у якіх рэпрэсаваныя журналісты вымушаны “прызнаваць віну”. З канца 2023-га выкарыстоўваецца адабранне ў СМІ інтэрнэт-даменаў у зоне by, што прыводзіць да страты аўдыторыі і пагаршэння пазіцый у пошукавых сістэмах.

Беларусь з’яўляецца самай небяспечнай для журналістаў краінай у Еўропе, гаворыцца ў даследаванні. Арганізацыя “Рэпарцёры без межаў” у сваім штогадовым дакладзе за 2024 год паставіла Беларусь на чацвёртае месца ў свеце па колькасці зняволеных журналістаў: яна заняла 167 месца са 180 краін. Даследчыкі, спасылаючыся на лічбы БАЖ, адзначалі, што з 2020 года каля 400 журналістаў пакінулі Беларусь, тыя, хто застаўся ў краіне, працуюць у падполлі ці сышлі з прафесіі.

З 2020 года Мінінфарм унёс у рэспубліканскі спіс “экстрэмісцкіх” матэрыялаў кантэнт 6.565 інфармацыйных рэсурсаў і старонак у сацсетках, 2 тыс. уключаны ў гэты пералік у 2024 годзе.

“Атака на журналістаў амаль заўсёды здзяйсняецца прадстаўнікамі ўладаў. 96% усіх зафіксаваных інцыдэнтаў адбываліся праз судовы і/ці эканамічны ціск. У 2017–2020 гадах колькасць такіх атак складала 83–85%, а ў 2021–2022 гадах гэты паказчык вырас да 94%”, — паведамляюць аўтары даследавання.

Пры гэтым, як удакладняецца, колькасць фізічных нападаў і пагроз, якая дасягнула піка ў 2020 годзе (96 выпадкаў), “рэзка скарацілася”. “Але не таму, што сітуацыя з фізічнай бяспекай у краіне палепшылася, а таму што колькасць журналістаў у краіне і на свабодзе значна скарацілася. Зніжэнне колькасці фізічных нападаў на журналістаў у 2023–2024 гадах звязана з пагаршэннем умоў працы журналістаў з-за ціску сілавікоў, што прывяло да вымушанага ад’езду за мяжу большасці работнікаў СМІ і іх сыходу з прафесіі. Ва ўсіх зафіксаваных выпадках фізічнага гвалту агрэсарамі выступалі прадстаўнікі органаў улады”, — адзначаюць аўтары.

Падкрэсліваецца, што падчас маніторынгу зафіксаваны не ўсе атакі на супрацоўнікаў медыя, бо “многія журналісты маўчаць пра гэта, баючыся за сваіх сваякоў”, “часам на агульным фоне рэпрэсій” яны “лічаць факты ціску на іх нязначнымі”.

Звяртаецца ўвага, што на эміграцыі журналісты “таксама не могуць адчуваць сябе ў бяспецы”. “Беларускія ўлады ўсё часцей выкарыстоўваюць так званую “спецыяльную вытворчасць” у якасці рэпрэсіўнага механізму, які ўключае ў сябе не толькі завочнае асуджэнне журналістаў, якія знаходзяцца ў выгнанні, але і канфіскацыю іх маёмасці. Сваякі працаўнікоў СМІ, якія былі вымушаныя пакінуць краіну, таксама падвяргаюцца ціску. У іх дамах праводзяцца ператрусы, іх выклікаюць на допыты і гутаркі і пагражаюць ім пакараннем”, — гаворыцца ў даследаванні.

24 студзеня стала вядома, што арганізацыя “Рэпарцёры без межаў” (RSF) падае на Аляксандра Лукашэнку заяву ў Міжнародны крымінальны суд (МУС) у Гаазе па абвінавачанні ў злачынствах супраць чалавечнасці.

У заяве гаворыцца, што Лукашэнку інкрымінуецца масавы палітычны пераслед журналістаў.

Адзначаецца, што “з моманту свайго выклікаючага сумневы пераабрання на пасаду прэзідэнта Беларусі ў жніўні 2020 года” ён “стварыў сістэму шырокамаштабнага і сістэматычнага пераследу журналістаў з мэтай іх ліквідацыі”.

У заяве гаворыцца, што RSF задакументавала пры падтрымцы БАЖ “589 выпадкаў неабгрунтаваных арыштаў супрацоўнікаў незалежных СМІ ў краіне, дзе пяць гадоў таму іх існавала каля дзвюх тысяч”. Ахвярамі такіх арыштаў стала 397 журналістаў, некаторых затрымлівалі некалькі разоў.

Са спасылкай на БАЖ “Рэпарцёры без межаў” сцвярджаюць, што ад 500 да 600 журналістаў былі вымушаныя пакінуць краіну, каля 200 з іх прыняла Літва, каля 300 — Польшча.

Беларусь, як адзначае RSF, займае 1-е месца ў свеце па колькасці зняволеных журналістаў “з разліку на душу насельніцтва”.